Câu chuyện nhà thờ Bùi Chu đang đứng trước những cuộc tranh cãi là có nên phá bỏ, xây new, lại rơi vào 1 thời điểm siêu thú vị: kỷ niệm 65 5 những người miền Bắc di cư vào Nam theo tiếng gọi tự động do (1954 – 2019).
Trong những điều mà người ta bàn tán, và nói Nhà thờ Chánh tòa Bùi Chu, thuộc xã Xuân Ngọc (Xuân Trường, Nam Định) là di sản, là lịch sử bởi được xây vào 5 1884, bởi giám phần người Tây Ban Nha Wenceslao Onate Thuận, nhưng thực ra, ẩn tiếp tục, là 1 câu chuyện của niềm tin, máu, nước mắt, oan khiên… ko chỉ riêng của người Công giáo, mà còn là cả 1 chặng dài lịch sử người Việt.
Người ta vẫn hay nói những câu chuyện kinh hoàng về đứa ở lại miền Bắc sau 1954, sở hữu Cải bí quyết ruộng đất, sở hữu những vụ án xét lại chống Đảng, chiến dịch thanh trừng Nhân văn-Giai phẩm… nhưng siêu ít có tài liệu nào nói lại rằng những người chọn tại lại, những linh phần, những giáo dân… đã sống thế nào trong những tháng ngày đó, cho tới 1975.
Từ tháng 7-1954, dòng người ngược xuôi lúc chia cắt đất nước, dù ko thống kê được toàn bộ, nhưng theo sách Ramesh Thakur, Peacemaking in Vietnam, ước tính rằng có khoảng sắp 1 triệu người từ miền Bắc Việt Nam chạy vào Nam vì từ chối sống dưới chế độ cùng sản. Trong lúc ấy, chỉ có sắp 4.500 người từ Nam ra Bắc. Đa phần họ được gọi tên là dân tập kết đời đầu. Tuy nhiên, ấy chỉ là con số thống kê cho tới hết tháng 7 5 1955. Những cuộc đào thoát tiếp tục, từ Bắc vào Nam là còn chưa nói tới.
Trong số những giáo dân vào Nam, có ko ít người từ Bùi Chu – Phát Diệm. Vì lẽ, hơn ai hết, từ 5 1945 họ đã hiểu cùng sản là gì. Đức giám phần Lê Hữu Từ (được tấn phong từ tháng 10/1945) đã nhận ra được ẩn đằng sau Mặt trận Việt Minh là bàn tay của Quốc tế Cùng sản. Chính vì vậy, ngài đã sớm hậu thuẫn cho tổ chức Việt Nam Công giáo Cứu Quốc, nhằm tách biệt sở hữu đội ngũ người Cùng sản, đặc biệt trong bối cảnh mọi người Việt Nam đều quyết kháng Pháp để đòi độc lập dân tộc.
Đấy ko buộc phải là suy đoán, vì tài liệu nghiên cứu (2009) thuộc diện tàng thư của Tòa tổng giám phần Sài Gòn, được tổ chức bởi Đức Hồng y Phạm Minh Mẫn từ 5 2007, có ghi lại rằng Đức cha Lê Hữu Từ đã công khai tách bạch giữa chủ nghĩa dân tộc và chủ nghĩa cùng sản sở hữu người đứng đầu của chế độ miền Bắc là chủ tịch Hồ Chí Minh. 5 1946, lúc về Phát Diệm để tạo hòa hoãn sở hữu Đức cha Lê Hữu Từ, trong vai trò là Giám phần cố vấn chính phủ, chủ tịch Hồ Chí Minh đã nghe quản lý lời tuyên bố của Đức cha rằng “Tôi và toàn dân Công giáo Phát Diệm đoàn kết và triệt để ủng hộ Cụ trong công cuộc chống thực dân Pháp, giành độc lập cho tổ quốc Việt Nam. Nhưng ví dụ Cụ là Cùng sản thì tôi chống Cụ, và chống Cụ từ phút này”. Nhưng vào lúc ấy, ông Hồ Chí Minh vẫn ko nhận mình là Cùng sản. Thậm chí ông còn nói sở hữu Đức cha Lê Hữu Từ rằng sẽ có 1 cuộc phổ thông đầu phiếu “toàn dân sẽ định đoạt, Cụ và tôi khỏi buộc phải lo”.
Nhưng cuộc phổ thông đầu phiếu đúng nghĩa đó, ko bao giờ có sở hữu người miền Bắc sau 1954 và cả nước, sau 1975.
Nằm kề nhau, nên 2 giáo phận Bùi Chu và và Phát Diệm có cùng 1 khuynh hướng về đạo và đời. Đấy là chưa nói 2 nơi này có cùng 1 lãnh tụ tinh thần của người Công giáo miền Bắc từ 5 1954 tới 1967, là ngài Thaddeus Lê Hữu Từ, Giám quản Tông tòa hạt đại diện của cả 2 nơi này qua từng thời kỳ.
Sự mâu thuẫn giữa tổ chức Việt Nam Công giáo Cứu Quốc và Việt Minh nâng cao dần, dẫn tới những va chạm bằng vũ khí. Theo tài liệu Gibbs, “Battle of Indo-China”, Đức cha Lê Hữu Từ đã có 1 đội dân quân kháng Pháp và cũng để bảo vệ giáo dân trước Việt Minh, con số được ước tính trong sách nói có lúc đã lên tới 6.000 người. Ủng hộ và yểm trợ cho ngài về mặt chiến sự, được biết có ông Ngô Cao Tùng, chức danh thiếu tá, có nguồn gốc là Việt Nam Quốc Dân Đảng. Lực lượng vũ trang của ông Tùng được ước tính cũng có khoảng 1.700 người.
Đây là 1 tình cảnh ko khác gì sở hữu Phật giáo Hòa Hảo tại miền Nam Việt Nam. 1 mặt chống Pháp đòi độc lập, nhưng mặt khác bồ nước buộc phải luôn đề phòng Việt Minh tiêu diệt mình để gồm thâu về 1 mối cho chủ nghĩa cùng sản. Đức Thầy Huỳnh Phú Sổ, người sáng lập đạo Hòa Hảo, đã cho hình thành Lực lượng Vũ Trang Hòa Hảo (1945), mà tiền thân là Đội Bảo An, tiếp tục có thêm lực lượng Hòa Hảo Dân Xã của tướng Trần Văn Soái (tức 5 Lửa) sát nhập vào nhằm bảo vệ mình, cũng như cho cuộc kháng Pháp.
Tháng 10-1949, người Pháp bất ngờ nhảy dù đổ bộ xuống đồng Lưu Phương, sát cạnh khu an toàn Phát Diệm, ko ai trở tay kịp vào lúc ấy. Và cũng chính vì nguyên nhân này mà Việt Minh coi 2 vùng Bùi Chu-Phát Diệm là ngầm theo Pháp chống lại Việt Minh. Dĩ nhiên ấy mưu mô chính trị, mà sau 1954, người công giáo tại Bùi Chu – Phát Diệm còn tại lại miền Bắc bị rơi vào hoàn cảnh khốn khó hơn hết dưới sự kiểm soát của chính quyền Bắc Việt cùng sản.
Theo tài liệu “Thái độ của những Giám Phần miền Bắc đối sở hữu Cùng sản từ 1945 tới 1954” do nhà chép sử Công giáo Vũ Sinh Hiên ghi lại cho thấy, dù tại trong vùng Pháp kiểm soát, nhưng suốt trong thời kì ấy, Đức cha Lê Hữu Từ vẫn luôn bày tỏ sự bất mãn và chống đối công khai sở hữu người Pháp và vua Bảo Đại. 5 1951, nhân kỷ niệm 300 5 ngày sinh thánh Jean Baptiste de la Salle, Đức cha Lê Hữu Từ đã lấy cớ ấy, đọc bài diễn văn nảy lửa, tuyên bố rằng “Người Pháp hãy tại yên tại Paris và Bảo Đại nên về lại Sài Gòn”.
Nhưng dù vậy, tới 1954, lúc người Pháp ra khỏi Bắc Việt, khởi đầu cuộc chia đôi đất nước, những giáo phận Bùi Chu-Phát Diệm vẫn thuộc diện sự thù nghịch của chế độ new. Tên gọi “những con quạ đen” được truyền thông Nhà nước Marxist đặt tên cho những linh phần và tuyên truyền từ ấy. Và rồi, 1 chương khác đầy khổ nạn đã mở ra. 1 chặng lịch sử vừa kiêu hãnh, vừa đau đớn của người Công giáo miền Bắc đã hằn nơi mảnh đất họ sinh sống, hằn nơi tiếng chuông nhà thờ và những phiến đá nham nhở, yếu ớt theo thời kì của những thánh đường, như thánh đường Bùi Chu vậy.
Và ấy là 1 phần của câu chuyện dài, để giải thích thêm cho ý nghĩa Bùi Chu – Phát Diệm vì sao là lịch sử.
( Ảnh màu sắc: Nhà thờ Bùi Chu trước lúc hạ giải – Ảnh trắng đen, giáo phận Bùi Chu trước 5 1954)
