Thời xưa lúc nói tới trộm cắp, người ta thường nghĩ ngay tới Đạo Chích, 1 kẻ trộm có tài thời xưa bên đất Trung Hoa, được cho là hư cấu mà có. Còn nay, mấy người biết đạo chích là ai. Cứ là kẻ lấy của người khác, thì là trộm. Mà nói về những kẻ khua khoắng này, riêng trong ký ức văn thi sĩ dạo xưa, cũng có dăm bố chuyện hay ho có thể nhắc làm cho quà được. Thậm chí, 5 1960 nhà văn Toan Ánh (1916 – 2009) còn viết cả tác phẩm tìm hiểu mang trong mình tên Nghệ thuật ăn trộm và bắt trộm của người xưa.
Để dẫn chứng sinh động cho 1 “nghề” trái đạo lý, chúng tôi nhặt nhạnh trong ghi chép của những văn thi sĩ đôi bố việc về trộm, giúp bạn đọc giải khuây đôi chút.
Trộm tháng củ mật
Trong dân gian Việt Nam, nhiều ngày nay vẫn quan niệm, tháng Chạp là “tháng củ mật”, mà đã là tháng củ mật, thì cần “kỹ lưỡng cửa nẻo” bởi tháng này, là thời kì mà những kẻ đục tường khoét vách hoạt động mạnh hơn cả, gây nên những vụ “vào bé ra lớn”. Trong ký ức của nhà văn Tô Hoài (1920 – 2014), lúc viết về đất văn vật trong tác phẩm Chuyện cũ Hà Nội, tác giả của Dế mèn phiêu lưu ký dành riêng 1 bài “Tháng củ mật” để nói về trộm.
Cứ theo nguyên văn chuyện được nhắc, thì cảm nhận rằng có đôi phần thêm thắt cảm xúc, tình tiết cho ly kỳ đúng chất giọng của nhà văn nhắc chuyện, nên chúng tôi ko dẫn ra đây vụ trộm được nói tới. Nhưng riêng về “tháng củ mật” thì nhà văn nói tới chi tiết nhiều, mà theo lời ông “1 thời nghe nói tới đã rợn tóc gáy”. Nguyên do là cứ vào tháng Chạp, nơi đâu cũng vậy “từ quê ra tỉnh, trộm cướp như ong, người người giữ nhà, giữ của, giữ mình”.
Phạt roi kẻ có tội. Ảnh sưu tầm
Lúc nói tới nạn trộm cắp nhân “tháng củ mật”, nhà văn Vũ Ngọc Phan (1902 – 1987) vẫn còn nhớ câu chuyện nhắc mà ông ghi lại như 1 ấn tượng nơi hồi ký Những 5 tháng đó. Cụ thể là vào đầu thế kỷ 20 ngôi nhà hàng xóm (số 56 phố Hàng Đào thời điểm những 5 1980) ngay sát vách nhà Vũ Ngọc Phan (số 54 Hàng Đào) có đôi vợ chồng son là cậu Cả, mợ Cả phố Hàng Hài new kết hôn chưa nhiều ngày. Liền mấy đêm, chị vợ ngủ dậy cứ thấy trên gác xép có ánh sáng xanh lóe lên 1 lúc rồi tắt. Cho là hương hồn chủ nhà cũ hiện về, nên mợ Cả sắm sửa lễ vật, trước lúc ngủ là hướng lên gác xép hương khói khấn vái.
Thế rồi 1 đêm, đang say giấc điệp, 2 vợ chồng bị dựng dậy. Khổ nổi là chẳng cần hương hồn tiền chủ quấy nhiễu hay báo mộng gì mà buồn thay thế “Quân cướp 6 7 đứa mặt đều bôi nhọ nồi, nhét giẻ vào mồm 2 người và trói gô lại. Chúng vơ vét hết đồ tư trang, quần áo cưới của 2 vợ chồng, những thứ đồ đồng, rồi mở cửa ra đường tẩu thoát”.
Tới lúc hàng xóm biết chuyện chạy sang, thì bọn trộm cướp đã cao bay xa chạy rồi. Thì ra nơi gác xép kia, chẳng có hương hồn chủ cũ nào hiện về sất, mà là 1 tên đạo chích đã lẻn vào giấu mình trên ấy theo dõi động tĩnh, sinh hoạt gia chủ, để rồi lúc thời cơ khua khoắng đã như trái 9 sắp rớt cây, hắn nhân đêm tối mà mở cửa cho đồng bọn lẻn vào làm cho 1 mẻ lớn.
Từ trộm đơn độc
Nói về văn học Việt Nam trước 1945, ko ai có thể quên được Tự động lực văn đoàn, trong ấy anh em nhà Nguyễn Tường (Nhất Linh – Nguyễn Tường Tam, Hoàng Đạo – Nguyễn Tường Lengthy, Thạch Lam – Nguyễn Tường Vinh (Lân)) làm cho nòng cốt. Nhưng tại bài viết này, ta ko nói tới chuyện văn chương của họ, mà nói tới việc khác, việc nhà Nguyễn Tường gặp đạo chích. Chỉ có điều, vụ việc này thực bi hài, lúc viết Hồi ký về gia đình Nguyễn Tường, người em thứ 5 Nguyễn Thị Thế vẫn còn nhớ như in và thuật lại.
Việc gặp trộm xảy ra dạo gia đình anh em nhà Nguyễn Tường tại tại số 10 phố Hàng Bạc vào khoảng 5 1914, lúc Nguyễn Thị Thế new lên 5. Vốn đây là ngôi nhà cổ, bên bên cạnh cho thuê, gia đình Nguyễn Tường tại gian giữa, buồng bên trong tối om. 1 đêm, bé Thế đang ngủ sở hữu mẹ tại trong buồng sở hữu mẹ thì tỉnh giấc. Bà mẹ tóc tai rũ rượi, miệng cười ko ngớt. Ai hỏi gì cũng ko nói, chỉ tay xuống đất rồi lại cười.
Số là đêm đó cả nhà đang say giấc, bỗng bà mẹ giật mình thức dậy vì có tiếng đụng mạnh vào giường. Cảnh tượng trước mắt là gì? Thì đây, bà “trông thấy 1 người đầu tóc như ma sừng sững ngay trước mặt, mẹ tôi sợ quá nên ú ớ ko thành tiếng, tại nhà bên cạnh bố tôi ngủ cùng sở hữu 1 ông bạn nữa, nghe vậy tưởng bà ngủ mê, ông châm nến đem vào, thấy người đàn bà đứng lù lù như ma, ông ta sợ quá buông rơi cây nến cắm đầu chạy ra bên cạnh, mẹ tôi buồn cười vì đàn ông gì mà nhát quá. Người đàn bà đi ăn trộm cứ đứng thuỗn người ra ngơ ngác vì thấy mẹ tôi cười hoài”.
Loại người đàn bà khốn khổ khốn nạn đi trộm đêm kia, từ lúc chập tối nhân ko ai để ý, đã lẻn vào nhà, chui xuống gầm bậc gạch và núp tại ấy. Tới đêm lúc cả nhà Nguyễn Tường đã ngủ sâu, thị new lẻn dậy, vơ được ít quần áo bỏ vào cái thúng. Tiếp theo thị bò vào buồng mẹ con nhà Nguyễn Thị Thế định khoắng thêm ít đồ nhưng rón rén thế nào mà đụng vào giường làm cho bà mẹ tỉnh giấc, để rồi new có trận cười như điên như dại dù gặp trộm kia.
Bi hài thêm nữa là, lúc thấy bà mẹ cười ko dứt được, mọi người tỉnh giấc xúm lại ko làm cho sao cho bà dứt cơn cười, rồi như hiệu ứng mà cùng cười theo. Riêng người đàn bà ăn trộm bất thành, thì đơ như tượng gỗ, cứ đứng như trời chồng ấy cho tới lúc hàng xóm nghe lao xao biết việc mà sang, dẫn thị đi thì việc new xong.
Tới trộm tập thể
Nói tới trộm tập thể, là có hội có đoàn, là ăn trộm chuyên nghiệp mà ta được biết tại trên qua chuyện cậu Cả, mợ Cả hàng xóm của nhà phê bình văn học tương lai, tác giả bộ Nhà văn tiên tiến. Nhưng cũng có trường hợp, trộm tập thể, ko chỉ là dăm người, mà cả đoàn người, đó nhưng họ lại ko cần là những kẻ lấy việc đục tường, khoét vách làm cho kế sinh nhai. Chẳng qua, vì họ đói. Việc đó, cứ xem Nhớ gì ghi nấy của nhà văn Nguyễn Công Hoan (1903 – 2002) sẽ rõ.
Lúc nhắc lại chuyện trộm dưới đây, nhà văn khai sinh ra Kép Tư Bền còn nhớ rõ mồn 1. Vì thế mà khuôn cảnh, diễn biến, như new xảy ra chưa nhiều ngày. Đận đó lúc Nguyễn Công Hoan còn bé, tại Thái Ninh (huyện cũ của tỉnh Thái Bình ngày nay), “thường tới tối xảy ra những vụ gặt trộm lúa. Ko cần 1 người đi gặt trộm, mà là làng nọ kéo đi gặt trộm của làng kia, hoặc trong 1 làng, hàng chục người nghèo rủ nhau đi gặt trộm tại bên cạnh đồng”.
Đạo chích là nghề bất hợp pháp.
Loại lý nào, mà lúa của người ta, gieo cấy trồng trọt công nhiên bên cạnh đồng bên cạnh ruộng, mà đêm tới lại kéo đoàn kéo lũ đi gặt trộm? Có lý cả đấy! Kẻ gặt trộm tại đây, ko cần phường đạo chích chuyên nghiệp. Ví dụ đã là trộm chuyên nghiệp, tội gì ko khua khoắng tài sản là mỹ kim, của nả giá trị mà lại kín đáo, hà cớ gì cần đi gặt trộm lúa vừa vất vả, vừa cồng kềnh dễ bị tìm ra? Ấy là do họ nghèo, ko lấy trộm cắp làm cho nghề. Chỉ vì nhà đói quá không vấn đề gì đút miệng, thế là đành mặt dày, kế cùng rủ nhau đi cắt trộm lúa nhà người có hạt thóc, hạt cơm qua bữa.
Cũng do ấy new xảy ra mẫu sự ăn trộm, mà bắt trộm cũng bi hài. Đó là lúc tìm ra có đám gặt trộm, thì làng nước nổi trống ngũ liên, rúc tù và, dân làng cùng nhau tay gậy tay thước đi bắt trộm. 1 hôm, Nguyễn Công Hoan… cũng đi bắt trộm. Vốn đã được học võ sở hữu ông lang Ổ người Thượng Tầm, thôn Phần, nên lúc có tin bắt đám gặt trộm, Hoan cũng vác gậy chạy theo.
Và thực ly kỳ, “Trời có trăng mờ. Tới nơi, thấy lố nhố hàng trăm người, ai cũng có gậy trong tay. Lại thấy cả ông lang Ổ. Mình suýt vụt vào ông, nhưng ông gọi mình. 2 người cùng đi đuổi trộm”. Suýt vụt gậy đánh nhầm thầy dạy võ, mà lúc đuổi trộm, lại cũng ko đuổi được, là vì lúc có báo động, thì những người đi gặt trộm cũng tài thay thế hình đổi dạng nhiều, nhân có đòn gánh trong tay, họ sẽ đóng ngay vai đi đuổi trộm, và thế là ko ai nhận ra đâu là kẻ gặt trộm lúa nữa.
Có những vụ trộm cắp nhắc trên, dẫu chưa được gọi là toàn bộ, nhưng ít ra cũng cho ta hình dung được trộm cướp thời xưa qua lời nhắc của những văn thi sĩ, cũng nhiều nẻo.
