Điển cố là thủ pháp nghệ thuật thường được dùng trong văn học trung đại. Hãy cùng tìm hiểu điển cố là gì cũng như vai trò, tác dụng của thủ pháp này trong bài viết sau đây nhé!
Điển cố, điển tích là gì?
Điển cố (hay còn gọi là điển tích) là những câu chuyện xưa nhắc về những tấm gương anh hùng, tấm gương đạo đức hoặc mang trong mình tính triết lý nhân văn có thực trong lịch sử, những câu thơ, câu văn kinh điển trong những tác phẩm văn học trước đấy.
Điển cố, điển tích có tác dụng giáo dục con người thông qua những tấm gương thời xưa về lòng hiếu thảo, tình cảm anh em, lòng trung thành, tín nghĩa…
Trong văn học, việc dùng điển cố, điển tích góp phần tạo nên tính ước lệ tượng trưng, sự trang nhã, cổ kính cho thơ văn của tác giả.
Điển cố là 1 trong những biện pháp tu từ được vận dụng phổ biến trong văn học trung đại, bao gồm cả những tác phẩm chữ Nôm, thí dụ như những điển tích điển cố trong Truyện Kiều. Trường hợp ko tìm hiểu ý nghĩa của những điển cố trong Truyện Kiều thì khó lòng hiểu hết giá trị của tác phẩm văn học kinh điển này.
Đồng thời, thông qua những điển tích kinh điển trong lịch sử, những nhà thơ, nhà văn có thể biểu đạt theo ý muốn 1 phương pháp ngắn gọn, súc tích. Lấy điển cố để lồng ghép, xây dựng câu thơ, câu văn, tạo bối cảnh, nhào nặn hình tượng nhân vật, ám chỉ hàm nghĩa sâu xa, tâm tư của tác giả… Nhắc từ đấy, điển cố được xem như chuẩn mực trong thơ văn.
Dí dụ về điển cố
Điển cố đẽo cày giữa đường
Đây là 1 trong những điển cố Việt Nam quen thuộc và tiêu biểu. Câu thành ngữ này ám chỉ những kẻ ko có chủ kiến, hay thay thế đổi theo ý kiến của người khác, hành động ngu ngốc, cuối cùng chẳng thu được kết quả gì.
1 số từ đồng nghĩa: Quan 8 cũng ừ, quan tư cũng gật; Đồ cha cần…
Điển cố trong Kiều trên lầu Ngưng Bích
“Xót người tựa cửa hôm mai
Quạt nồng ấp lạnh những ai đấy giờ?
Sân Lai phương pháp mấy nắng mưa
Có lúc gốc tử đã vừa người ôm”.
Trong trích đoạn này, đại thi hào Nguyễn Du đã dùng khá nhiều điển cố, điển tích Trung Quốc như: “tựa cửa hôm mai”, “quạt nồng ấp lạnh”, “sân Lai”, “gốc tử”…
Dí dụ:
- Tích “quạt nồng ấp lạnh” bắt nguồn từ trong sách “Nhị thập tứ hiếu” của Quách Cự Nghiệp đời nhà Nguyên.
- Đời Hậu Hán có 1 đứa trẻ 9 tuổi tên là Hoàng Hương. Mẹ mất sớm, Hoàng Hương trên có cha; cậu bé luôn hết mực hiếu thảo, phụng dưỡng cha. Vào mùa hạ, cậu thường xuyên quạt màn chiếu, chăn đệm cho thoáng mát trước lúc cha ngủ. Vào mùa đông, trước giờ ngủ, cậu lại nằm lên giường cha lăn qua trở lại siêu nhiều ngày để chăn chiếu ấm khá người để cha được ngon giấc.
- Tích “Sân Lai” cũng xuất phát từ trong “Nhị thập tứ hiếu” về ông Lai Tử người nước Sở thời Đông Chu liệt quốc, 7 mươi tuổi nhưng cha mẹ già vẫn còn sống.
- Ông thường mặc áo ngũ sắc sặc sỡ, giả làm cho trẻ bé, nhảy múa đùa giỡn để chọc cho cha mẹ vui. Có lúc ông làm cho bộ vấp bậc thềm, té lăn ra đất rồi giả tiếng khóc trẻ con để cha mẹ cười.
Qua những điển cố nhắc trên, mô tả sự thương nhớ, lo lắng, đau xót cho cha mẹ cũng như tấm lòng hiếu thảo của Thúy Kiều. Đồng thời, làm cho lời thơ trở nên trang trọng, thiêng liêng hơn, ca ngợi tình cảm hiếu nghĩa hiếm có của nàng Kiều chẳng thua kém gì những tấm gương chí hiếu thời xưa.
Đặc điểm của điển cố, điển tích là gì?
- Tính liên tưởng
Điển cố thường gắn liền có những câu chuyện xưa nên cần có tri thức, hiểu biết nhất định để có thể liên tưởng và hiểu trọn ý nghĩa.
- Tính cô đọng, hàm súc
Điển cố thường có hình thức ngắn gọn, đôi lúc chỉ gói gọn trong 2 từ nhưng lại chứa đựng nội dung, ý nghĩa hàm súc, thâm thúy.
- Tính linh hoạt
Đôi lúc cùng 1 nội dung điển cố nhưng lại có nhiều hình thức mô tả khác nhau. Dí dụ:
“Trải qua 1 cuộc bể dâu,
Những điều trông thấy mà đau đớn lòng.”
(Truyện Kiều – Nguyễn Du)
Trong đấy, bể dâu là biến thể của điển cố “thương hải tang điền” từ sách Liệt tiên truyện, chỉ sự thay thế đổi của cuộc đời.
- Tính khái quát
Điển cố thường dẫn dắt người đọc tới có thế giới cổ xưa, chứa đựng 1 ý nghĩa chung, khái quát về hình ảnh đấy. Thậm chí, 1 điển cố có thể mang trong mình nhiều ý nghĩa khái quát cho nhiều tính chất, hình tượng khác nhau có mối quan hệ sắp gũi.
Phương pháp khai thác điển cố trong văn học: Tìm hiểu ý nghĩa và nguồn gốc của điển cố.
Điển cố thường có 2 nghĩa cơ bản: Nghĩa đen và nghĩa bóng. Trong đấy, nghĩa bóng là nghĩa thường được dùng, mang trong mình tính khái quát, trừu tượng, ám chỉ 1 sự vật, tính chất, hành động. Để hiểu toàn bộ ý nghĩa của điển tích, người đọc cần tìm hiểu siêu kỹ về câu chuyện xưa và hiểu được ý nghĩa ẩn dụ trong đấy.
Qua bài viết trên đây cứng cáp hẳn người sử dụng đã hiểu khái niệm điển cố là gì đúng ko? Hy vọng những chia sẻ trong bài viết đã giúp người sử dụng hiểu được phương pháp dùng và ý nghĩa của thủ pháp nghệ thuật này!
