Cập nhật lần cuối vào 18/12/2021
Đau là nguyên nhân chính làm cho bệnh nhân (BN) đi khám bệnh. Theo thống kê tại Hoa Kỳ, 9/10 người Mỹ từ 18 tuổi trở lên ít nhất bị đau 1 lần/tháng, và 42% bị đau hàng ngày. Chính vì vậy, điều trị đau luôn là mối để ý hàng đầu của người thầy thuốc.
Để điều trị đau hiệu quả, điều tiên quyết là cần hiểu được sự phức tạp của trình bày đau và nắm được phương pháp lượng giá đau. Bài viết đề cập tới định nghĩa đau và mô tả phương pháp lượng giá đau và 1 số công cụ lượng giá đau thường.
ĐAU LÀ GÌ?
Đau là 1 hiện tượng chủ quan đơn giản. Mặc dầu đã được tìm hiểu từ nhiều ngày, nhưng vẫn còn nhiều điểm về đau mà chúng ta chưa hiểu tường tận. Người ta nhận ra rằng cảm nhận đau sẽ khác nhau ỏ những người khác nhau: loại đau ko chịu đựng nổi có người này có thể chỉ là cảm giác ko thoải mái tại người khác Trên cùng 1 người, đau cũng thay thế đổi theo thời kì, ko gian, những kích thích bên bên cạnh.. Đau và hành vi dau cũng khác nhau theo trình độ, cổ điển văn hóa, nam nữ, chủng tộc, tôn giáo…
Hiệp hội Nghiên cứu Đau Quốc tế (IASP) định nghĩa đau là “1 kinh nghiệm cảm giác và cảm xúc khó chịu“. Định nghĩa này giải thích rằng đau là 1 hiện tượng hài hòa vừa cảm giác, cảm xúc và nhận thức, về khái niệm, đau có thể được xem xét là 1 cấu trúc có bố tầng: 1 thành phần cảm giác-phân biệt (thí dụ như vùng, cường độ, tính chất), 1 thành phần động cơ-tình cảm (vi dụ như trầm cảm, lo lắng), và 1 thành phần nhận thức-đánh giá (thí dụ như những suy nghĩ về nguyên nhân và ý nghĩa của đau).
Trên thực tiễn lâm sàng, khái niệm đau như trên giúp người thầy thuốc chú ý vào nhiều chi tiết góp phần tạo nên trải nghiệm đau chung cùa BN. Mặc dầu đau thường được xem là 1 dấu chỉ điểm báo hiệu tổn thương mô, ko cần bao giờ đau cũng tương ứng có tổn thương nguyên nhân. Sự cảm nhận đau được tương trợ bởi 1 hệ thống tế bào thần kinh cảm giác [cảm nhận đau (nociceptive)], và những đường thần kinh hướng tâm đáp ứng đặc hiệu có kích thích đau có thể gây tổn thương mô. Tuy nhiên, cảm nhận đau này có thể bị tương tác bởi những chi tiết tâm lý hoặc sinh bệnh lý ko độc hại (chẳng hạn như sự xử lý bất thường của hệ thần kinh). Có người thầy thuốc, lượng giá đau quả là 1 điều khó khăn, bởi vì tính chất chủ quan và ko có những dấu ấn sinh học chuyên biệt của nó (ko đơn giản như đo huyết áp hoặc đường huyết). Tuy nhiên, có người bệnh, đau là khách quan và những chuyên gia về đau đều đồng ý rằng tiếp cận lâm sàng đúng đắn nhất là cho rằng người bệnh đang nói cảm nghiệm thực của họ, ngay cả lúc ko chứng minh được nguyên nhân. Chấp nhận triệu chứng đau của người bệnh ko hẳn dẫn tới điều trị đặc hiệu, nhưng là 1 điểm khởi đầu hữu ích để sự giao tiếp giữa người thầy thuốc và BN hiệu quả hơn.
LƯỢNG GIÁ ĐAU
Đánh giá BN đau luôn là 1 thách đố có người thấy thuốc lâm sàng. Bởi vì tính chủ quan của việc đề cập lại cơn đau, trên lâm sàng ko cần lúc nào cũng có thể tạo ra cơn đau giống về tính chất và cường độ như cảm giác nguyên thủy: ko cần lúc nào BN cũng đề cập lại chính xác cơn đau phương pháp đấy 1 tháng, hoặc thậm chí 1 tuần, và ko có phương pháp nào giải thích những thành phần cảm giác và xúc cảm hoặc sự đóng góp của những chi tiết tâm lý và văn hóa tới cảm nghiệm đau. Dù vậy, lượng giá đau cần bao gồm những thông tin có thể đo lường và tái tạo được nhằm xác định nguốn gốc đau, hướng người thẩy thuốc tới những phương pháp điều trị thích hợp, và tương trợ việc thiết lập những phần tiêu có thể đạt dược.
Hỏi bệnh sử:
Là phần hết sức quan yếu trong lượng giá đau.
1 phương pháp dơn giản nhằm hạn chế bỏ sót thông tin là dùng mẹo giúp trí nhớ gồm những chữ loại OPQRST.
Xem bài viết OPQRST: Để dễ nhớ lúc hỏi về đau
Những thang điểm đo cường độ đau
Xác định cường độ đau là 1 thành phần thiết yếu của lượng giá đau ban đầu và theo dõi tiếp theo. Có nhiều thang điểm đau có giá trị giúp đo cường độ đau.
Những thang điểm thường dùng gồm Thang điểm Lời (Verbal Ranking Scale: VRS), Thang điểm Số (Numeric Ranking Scale: NRS), Thang điểm Nhìn (Visible Analog Scale: VAS, đúng hơn là thang điểm liên tục), và Thang điểm Hình.
Thang điểm Lời (VRS)
là phương pháp đo đơn giản nhất, chứa ít thông tin nhất. Thang điểm này có thể ít tin cậy hơn những thang điểm khác, bởi vì những tính từ ko nhất thiết có nghĩa giống nhau có những người khác nhau.
Thang điểm Số (NRS)
Thang điểm này đơn giản lúc dùng trên lâm sàng và là 1 trong những phương pháp thường dùng nhất để định lượng đau. BN chỉ cường độ đau của họ trên 1 thang điểm từ 0 tới 10: 0 chứng tỏ ko đau và 10 là đau nhiều nhất có thể tưởng tượng được. Thang điểm này nhạy hơn so có Thang điểm Lời.
Thang điểm số dễ dùng hơn có những người giảm khả năng do bệnh hoặc người có trình độ học vấn thấp. Nhược điểm của nó là đánh mất 1 ít thông tin, bởi vì nhiều người có thể phân biệt hơn 10 mức đau. 1 nhược điểm khác, nó là thang điểm thứ bậc hơn là thang điểm khoảng phương pháp thực sự, do vậy ko có mối quan hệ cố định giữa những điểm, cho dù chúng được chia khoảng phương pháp đều nhau. Điều này có nghĩa là đau điểm 4 ko cần nặng gấp 2 lần đau điểm 2. Phân tách thống kê những con số như vậy chỉ khu trú trong những check X2 (tương đối ko nhạy), do dó sự khác biệt có ý nghĩa thống kê có thể ko được tìm ra trừ phi có 1 sự khác biệt lớn giữa những nhóm, hay kích thước mẫu lớn.
Thang điểm Nhìn (liên tục) (VAS)
Thang điểm này là 1 thang điểm giá trị khác đo cường độ đau và tương đối giống Thang điểm số. Nó gồm 1 đường thẳng dài 100 mm có 2 đầu: 1 đầu là ko đau và đầu kia là đau ko chịu đựng nổi. Người bệnh đánh dấu lên đường thẳng tại điểm mô tả đúng nhất cường độ đau của họ. Độ dài của đường thẳng tới điểm đánh dấu của BN được đo và ghi lại bằng mm. Thuận tiện của thang điểm này là ko giới hạn đau thành 10 mức biệt lập về cường độ, cho phép đo lường chi tiết hơn. Bất lợi chính là thang điểm này đôi lúc khó hiểu có 1 số người bệnh.
Giả dụ vận dụng đúng, Thang điểm Nhìn là 1 thang tỉ lệ thích hợp: nghĩa là 2 đầu của nó là gốc và số điểm gấp đôi phản ánh chính xác mức đau gấp đôi. Do đấy, có thể dùng những check t (nhạy cảm hơn) và phương pháp phân tách phương sai (ANOVA) để phân tách, và có thể xác định sự khác biệt có ý nghĩa có kích thước mẫu tương đối bé hay sự khác biệt bé giữa những nhóm.
XEM MẪU PHIẾU VÀ LƯỢNG GIÁ THANG ĐIỂM NHÌN VAS
Thang điểm Hình (Thang điểm Khuôn mặt)
biểu diễn những khuôn mặt khác nhau do đau. Thang điểm này đôi lúc được dùng có BN là trẻ em, những người kém nhận thức hoặc bất đồng ngôn ngữ.
Những công cụ lượng giá đau tổng hợp
Đánh giá cường độ đau chỉ xét tới 1 khía cạnh đơn giản của cảm nghiệm đau. Nhiều tác giả đã đưa ra những công cụ chuyên biệt nhằm lượng giá tổng hợp cảm nhận đau của người bệnh cũng như mức độ tương tác cùa đau lên cuộc sống của họ.
- Bảng câu hỏi Đau McGill (The McGill Ache Questionnaire = MPQ) được Melzack vươn lên là từ đánh giá 3 thành phần biệt lập của cảm nghiệm đau của người bệnh (cảm giác; cảm xúc- tình cảm; và lượng giá-nhận thức).
Đây là 1 trong những công cụ đo lường đau được thử nghiệm phổ biến nhất và đã phát triển thành 1 “tiêu chuẩn vàng” cho những công cụ khác. BN được giới thiệu 80 tính từ theo nhóm, và BN cần chọn 1 từ trong từng nhóm ưu thích nhất có đau của họ. MPQ mất khoảng 15-20 phút để hoàn thành, và do đấy gây phiền hà cho BN nhiều hơn Thang điểm Nhìn và Số.
Vì sự phức tạp này mà tác giả sau này đã vươn lên là công cụ dưới dạng rút gọn (MPQ-Quick Kind), bao gồm 15 tính từ được chọn mà BN ghi điểm lên 1 thang điểm 4 mức (điểm);
- Thẻ Ghi nhớ Lượng giá Đau (The Memorial Ache Assessement Card) là 1 công cụ được vươn lên là để lượng glá tổng hợp đau nhanh tại những BN ung thư, dùng 3 thang điểm nhìn để lượng giá đau, sự giảm đau và tâm trạng và bao gồm 1 tập hợp những tính từ cường độ đau. Thuận tiện của công cụ đo lường này là ít mất thời kì và kết quả tương ứng có những bản lượng giá khác dài hơn. Thẻ có thể được xếp khiến tư trong túi áo của người thầy thuốc và từng thang điểm đươc trình bày riêng lẻ cho người bệnh.
- Bảng kiểm Đau rút gọn (The Temporary Ache Stock (BFI) là 1 công cụ lượng giá đau tổng hợp mà giá trị và độ tin cậy của nó đã được chứng minh tại BN ung thư, AIDS và viêm khớp. Bắt buộc mất khoảng 5-15 phút để hoàn thành bảng kiểm này, bao gồm 11 thang điểm số đánh giá cường độ đau, cũng như tác động của đau lên hoat động chung, tâm trạng, khả năng đi lại, khiến việc, quan hệ, ngủ và sự thoải mái. Ko như MPQ hay thẻ Ghi nhớ Lượng giá Đau, BPI còn phân phối thông tin vế tính trạng chức năng của BN. Tái đánh giá đau sau khoản thời gian điều trị có thể cho thấy cải thiện tại thang điểm cảm giác hoặc tâm trạng nhưng BN có thể vẫn báo cáo ko có cải thiện trong họat động thể chất. 1 thang điểm đồng thời đánh giá cả chức năng thì toàn bộ hơn trong việc đánh giá hiệu quả điều trị đau mạn tính. BPI là 1 lựa chọn phải chăng để đo lường tổng hơp đau tại những BN có bệnh tiến triển.
Đánh giá chức năng là 1 thông số hết sức quan yếu trong lượng giá đau toàn bộ. Lượng giá chức năng có thể bao gồm những giới hạn tầm vận động khớp, sinh họat hàng ngày (ADL), tư thế, dáng đi, hoặc thăng bằng. Mặc dầu BPI phân phối 1 số thông tin về tác động của đau lên chức năng, siêu khó vận dụng những công cụ chung để đánh giá chức năng, 1 phần bởi vì những loại đau khác nhau tương tác chức năng 1 phương pháp khác nhau. Do đấy, những công cụ đo lường đã được vươn lên là biệt lập cho những bệnh lý nguyên nhân khác nhau (Bảng).
Chất lượng cuộc sống và những thay thế đổi tâm lý như trầm cảm cũng có thể quan yếu trong lượng giá tổng thể BN đau và có thể cần thiết trong những vấn đề nghiên cứu đặc biệt.
Bảng. 1 số bảng câu hỏi tự động đánh giá chức năng cho những bệnh lý đau khác nhau
KẾT LUẬN
Lượng giá đau đóng 1 vai trò then chốt trong quy trình chăm sóc BN đau, cho phép đánh giá mức độ đau, tương tác của nó tới tâm-sinh lý và thể chất của người bệnh để từ đấy giúp người thầy thuốc đề ra kế hoạch chăm sóc cụ thể. Bởi vì đau là 1 trình bày phức tạp, đa chiều do đấy công tác hỏi bệnh chi tiết, chú ý đặc biệt dến mô tả cùa người bệnh về đau của họ là bước quan yếu trước tiên để điều trị đau hiệu quả. Khám lâm sàng cũng quan yếu, nhưng trong trường hợp đau mạn tính, nguyên nhân thực thể ko luôn luôn rõ rệt và xác định được.
(Trích từ bài Lượng giá Đau, tác giả đã đăng tại Thời sự Y học tháng 12/2005, số 1)
