Trong những sách tiếng Anh đề cập tới nội dung học thuật, bạn sẽ bắt gặp từ “Assistant Professor” khá thường xuyên. Vậy “Assistant Professor” nên dịch là gì trong tiếng Việt?
Ý kiến 1:
“Những đại học trên Australia có 4 chức danh khoa bảng: lecturer (giảng sư), senior lecturer (giảng sư cao cấp), affiliate professor (phó giáo sư ) và professor (giáo sư). Nhưng trên những đại học Mỹ có 3 chức danh professor: ấy là assistant professor, affiliate professor, và professor. Chữ assistant professor siêu khó dịch sang tiếng Việt, vì tuy mang trong mình danh là “assistant professor” (phụ trợ) nhưng những người có chức danh này chẳng phụ tá cho ai cả mà đã là 1 nhà nghiên cứu độc lập. Trên cả 2 hệ thống, professor là chức danh cao nhất trong hệ thống học hàm đại học. Trên Australia cũng như trên Mỹ, giáo sư là 1 chức vụ (place), chứ ko cần chức danh hay phẩm hàm theo phương pháp hiểu trên Việt Nam.”
– GS Nguyễn Văn Tuấn Giáo sư dịch tễ học và thống kê học tại Trường Y, Đại học Notre Dame, Australia
Ý kiến 2:
“Hôm về Việt Nam, tôi nộp bản CV của tôi cho những bệnh viện và trường ĐH trong ấy có ghi danh xưng của tôi là “Assistant Professor”.
Danh xưng này được dịch ra khá nhiều từ khác nhau tại Việt Nam. Có bạn dịch Assistant Professor là giáo sư trợ lý, bạn khác dịch là phó giáo sư, hoặc có bạn đề nghị là giáo sư dự khuyết.
Vậy Assistant Professor nên dịch là gì?
Trước hết, chúng ta thử tìm hiểu sự tương dương của danh xưng và học hàm trên Việtnam và Hoa Kỳ để dịch cho đúng.
Tại Việt Nam, những trường Y khoa tại hiện có 3 bậc giảng dạy chính là giảng sư, phó giáo sư, và giáo sư. Thường giảng sư trường Y khoa cần có bằng TS hoặc BS chuyên khoa II. Giảng sư là bậc giảng dạy trước tiên. Sau 1 thời kì (thường là 3-5 5), giảng sư được đề cử ra hội đồng giáo sư quốc gia để được phong hàm phó giáo sư hoặc giáo sư. Từ PGS lên GS thì thêm 5-10 5 nữa. Tại Việt Nam chỉ có 1 hội đồng GS nên việc phòng GS là phong học học hàm, kèm theo siêu nhiều lợi quyền (tài chính và công việc).
Tại Mỹ, những trường Y có 4 bậc giảng dạy là teacher/lecturer, assistant professor, affiliate professor, và full professor. Teacher có thể dịch là giảng sư. Sau 1-3 5, teacher có thể được phong lên Help Professor. Sau 5 5, Assistant có thể được phong khiến Assosciate Professor và cuối cùng là full professor sau 5 5.
Tuy tên 3 loại professor khác biệt nhưng cả 3 đều là cùng bậc giáo sư, chỉ khác nhau độ thâm niên và sự đóng góp có trường/bệnh viện. Danh xưng chung Professor là danh xưng chỉ có hiệu lực lúc GS đang giảng dạy tại trường, sau khoản thời gian nghỉ thì danh xưng này ko còn.
Vì sự chêch lệch giữa 3 (Việt Nam) và 4 (Mỹ) cấp nên 2 chữ Assistant and Affiliate rơi vào bậc Phó giáo sư. Nhưng ko thể dịch cả 2 đều là phó giáo sư vì Affiliate thường cao hơn và nhiều ngày hơn Assistant 1 bậc.
Dịch Assistant là giáo sư trợ lý hay giáo sư phụ tá là ko đúng vì Assistant Professor là 1 giảng sư độc lập, ko hề trợ lý hay phụ tá ai cả (ngược lại, Assistant Professor thường có trợ giảng trong chấm bài). Vài trường hợp Assistant Professor cũng là chairman cùa 1 đơn vị hoặc giám đốc chương trình BS nội trú nội thần kinh tại trường Y khoa Keck USC.
Dịch Help Prof là giáo sư dự khuyết là ko đúng vì nằm trong diện college có quyền bầu cử toàn bộ trong School Council.
Bí quyết dịch sắp nhất mà tôi thấy sắp đây có bạn bên Việt Nam đưa ra là Assistant Professor là phó giáo sư 1 và Affiliate Professor là phó giáo sư 2. Theo ý bạn này thì hệ thống học hàm/danh xưng bên Việt Nam nên thay thế đổi theo xu hướng thế giới và phương pháp dùng PGS1/2 là ưu thích có Help/Assoc. như bên Mỹ.
– GS Wynn Tran Assistant Professor của khoa Y Dược, Đại học Dược WesternU, Hoa Kỳ
Ý kiến 3:
“Để việc phong học hàm ngày càng hội nhập quốc tế chúng ta siêu nên có học hàm tương đương assistant professor vào trong hệ thống. Tên Việt Nam có thể gọi là “trợ lý GS” hay “PGS1” còn học hàm PGS hiện nay thì tương ứng có affiliate professor của quốc tế và có thể gọi là PGS2. Những tiêu chí cho PGS hiện nay có thể chuyển thành tiêu chí cho PGS1 còn tiêu chí cho PGS2 cần đưa lên mức sắp có GS hơn (có thể bằng khoảng 2/3 đề nghị về số điểm công trình quốc tế cũng như bài báo quốc tế uy tín). Đây là việc siêu nên khiến vì phần lớn những nước trên thế giới đều có ít nhất bố mức học hàm GS như vậy, chưa nói nhiều nước châu Âu có 4 mức (trên CHLB Đức người ta xếp loại full professor là C4 so có affiliate professor được xếp loại C3…).
Ví dụ chúng ta có những học hàm PGS1, PGS2 và GS thì tương ứng có thể xếp lương PGS1 = giảng sư chính, PGS2 = giảng sư cao cấp (bậc 1) và GS = giảng sư cao cấp (khởi đầu luôn từ bậc 5).”
– Đào Tiến Khoa
